TƯ TƯỞNG CHIẾN TRANH NHÂN DÂN: KHÁNG CHIẾN TOÀN DIỆN

PGS,TS. Hồ Khang

Chiến tranh là một cuộc thử thách toàn diện đối với toàn bộ sức mạnh vật chất và tinh thần của các quốc gia tham chiến. Hồ Chí Minh viết: “Không dùng toàn lực của nhân dân về đủ mọi mặt để ứng phó, không thể nào thắng lợi được”[1]. Kẻ thù luôn dùng chiến tranh tổng lực, muốn chiến thắng trong cuộc chiến tranh, một vấn đề mang tính quy luật là phải phát huy được sức mạnh mọi mặt của đất nước, của dân tộc. Chiến tranh mà nhân dân Việt Nam tiến hành là chiến tranh cách mạng, chiến tranh nhân dân; muốn phát huy đến mức cao nhất sức mạnh của toàn dân, đánh bại chiến tranh tổng lực của đối phương, phải đánh trên tất cả các mặt trận:

 Quân sự, chính trị, ngoại giao, kinh tế cũng như văn hoá và tư tưởng. Mỗi mặt trận đấu tranh đều có vị trí quan trọng của nó. Vì lẽ đó, đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng CSVN chỉ ra rằng: Kháng chiến toàn dân phải gắn liền với kháng chiến toàn diện.

Kháng chiến toàn diện là một nội dung cơ bản, một phương châm chiến lược của đường lối chiến tranh nhân dân của một đất nước nhỏ yếu, chống lại đối phương lớn mạnh hơn mình gấp nhiều lần, nhằm huy động mọi khả năng, phát huy mọi sức mạnh, sử dụng, kết hợp mọi hình thức đấu tranh, liên hiệp với mọi lực lượng cách mạng và tiến bộ trên thế giới, để tạo nên sức mạnh tổng hợp đánh bại kẻ thù. Kháng chiến toàn diện là đánh giặc không chỉ trên mặt trận chủ yếu là quân sự, mà còn là đánh giặc trên tất cả các mặt trận khác như: Chính trị, kinh tế, văn hoá, ngoại giao. Hồ Chí Minh đã từng kêu gọi: “Mỗi người Việt Nam bất kỳ già trẻ, trai gái, bất kỳ giàu nghèo, lớn nhỏ đều cần phải trở nên một chiến sĩ đấu tranh trên một mặt trận: Quân sự, kinh tế, chính trị, văn hoá”[2].

Mặt trận quân sự

Trong chiến tranh, mặt trận quân sự phải được coi là mặt trận quan trọng nhất, bởi “quân sự là việc chủ chốt”, là hình thức đấu tranh đặc trưng của chiến tranh, quyết định trực tiếp sự thắng, bại của chiến tranh. Trước hết, "phải thắng địch về quân sự mới giành được thắng lợi cho kháng chiến, cho cách mạng". Chiến tranh là chính trị được tiếp tục bằng những thủ đoạn khác. Chính trị một khi không thể tiếp tục tiến lên với những thủ đoạn như cũ được nữa, thì phải dùng những thủ đoạn bạo lực, dùng chiến tranh để giải quyết mâu thuẫn đối kháng giữa hai bên. Một khi chiến tranh đã xảy ra, nếu không chiến thắng được kẻ thù giai cấp hay kẻ thù dân tộc về quân sự thì không thể hoàn thành được nhiệm vụ chính trị. Đấu tranh trên mặt trận quân sự là một hình thức đấu tranh cơ bản, giữ vai trò quyết định trực tiếp trong việc tiêu diệt lực lượng quân sự của đối phương - chỗ dựa chủ yếu của đối phương để tiến hành chiến tranh phản cách mạng, duy trì chính quyền và các tổ chức chính trị phản động. Đi đôi với nhiệm vụ tiêu diệt lực lượng quân sự của đối phương, đấu tranh trên mặt trận quân sự còn có nhiệm vụ bảo vệ dân, giữ dân, giành dân, kết hợp với đấu tranh chính trị, làm chỗ dựa cho quần chúng cách mạng đấu tranh chính trị và nổi dậy giành chính quyền làm. Chiến tranh càng phát triển quyết liệt, khi đối phương tăng cường vũ trang xâm lược Việt Nam bằng những lực lượng quân sự ngày càng lớn, thì vai trò của mặt trận quân sự ngày càng quan trọng, yêu cầu đối với mặt trận quân sự ngày càng cao. Lúc này, đấu tranh trên mặt trận quân sự phải từ hình thức chiến tranh du kích tiến lên kết hợp với hình thức chiến tranh chính quy, tiêu hao và tiêu diệt những lực lượng quân sự ngày càng quan trọng của đối phương, đánh bại mọi chiến lược quân sự của đối phương, giành thắng lợi có tính chất quyết định về quân sự, mới có thể đưa cuộc chiến tranh nhân dân đến thắng lợi cuối cùng. Do đó, Đảng CSVN giương cao khẩu hiệu: “Tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến thắng”, “các mặt công tác chính trị, kinh tế, văn hoá, đều nhằm mục đích làm cho quân sự thắng lợi”[3].

Để đảm bảo thắng lợi cho mặt trận quân sự, Đảng CSVN đề ra các nhiệm vụ: Xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân gồm ba thứ quân làm nòng cốt cho toàn dân đánh giặc; kết hợp chặt chẽ đấu tranh quân sự với đấu tranh chính trị, binh vận, tác chiến với phá hoại, tiêu hao đối phương; triệt để dùng chiến tranh du kích, kết hợp với đánh lớn; quán triệt tư tưởng chiến lược tiến công; vừa đánh vừa xây dựng lực lượng làm thay đổi tương quan lực lượng có lợi nhất.

Về quân đội chủ lực cách mạng, Đảng CSVN chủ trương xây dựng một quân đội nhân dân, một quân đội cách mạng tiến lên chính quy hiện đại. Quân đội đó mang lập trường tư tưởng của giai cấp công nhân, nắm vững đường lối quân sự của Đảng CSVN, ra sức rèn luyện chiến thuật, kỹ thuật, luôn luôn nâng cao cảnh giác bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ nhân dân, tham gia lao động sản xuất, thực hành tiết kiệm, thắt chặt đoàn kết trong nội bộ và đoàn kết với nhân dân, tuyệt đối chấp hành mọi đường lối chính sách của Đảng, của Chính phủ, có kỷ luật nghiêm minh, đồng thời, cán bộ thân đội viên như chân tay, đội viên thân cán bộ như ruột thịt. Quân đội Việt Nam “là quân đội nhân dân, do nhân dân tổ chức và vì nhân dân mà chiến đấu. Nó có tính chất: Dân tộc, dân chủ và hiện đại”[4]. Quân đội nhân dân Việt Nam có kỷ luật rất nghiêm, “nhưng là kỷ luật tự giác và dân chủ. Vừa tác chiến, nó vừa tiến hành công tác chính trị rộng rãi làm cho trên dưới một lòng, quân dân nhất trí và tinh thần lính địch tan rã”[5].

Bên cạnh chủ trương tập trung lực lượng để xây dựng một đội quân chủ lực, Đảng CSVN còn hết sức chú trọng tổ chức lực lượng vũ trang tại chỗ, lực lượng vũ trang trong các địa phương và đặc biệt coi trọng dân quân du kích, coi đó là lực lượng của toàn dân tộc, là một lực lượng vô địch, là “bức tường sắt của Tổ quốc”[6].

Để xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân thực sự vững chắc, đáp ứng được yêu cầu của chiến tranh cách mạng, đưa kháng chiến đến toàn thắng, Đảng CSVN xác định phải xây dựng Đảng và công tác chính trị trong quân đội, tích cực cải thiện sinh hoạt, đào tạo cán bộ, đặc biệt nâng đỡ cán bộ công nông, giáo dục tư tưởng, rèn luyện kỹ thuật, chiến thuật, đề cao việc học tập lý luận quân sự, kết hợp với kinh nghiệm thực tế của chiến trường.

Vận dụng nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin về bạo lực cách mạng và trên kinh nghiệm của Cách mạng tháng Tám, trong các cuộc kháng chiến, Đảng vchủ trương tiến hành kết hợp đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị, kết hợp ở mức độ nhất định công kích quân sự với nổi dậy của quần chúng, nhưng đấu tranh vũ trang giữ vai trò chủ yếu, quyết định, phối hợp với việc tác chiến trước mặt đối phương với việc đánh du kích quấy rối phá hoại sau lưng đối phương, binh vận, tác chiến với phá hoại và các mặt đấu tranh khác, tiến công đối phương cả ở nông thôn và thành thị...

Đảng xác định chiến lược của chiến tranh nhân dân Việt Nam là đánh lâu dài, chiến thuật trong bước đầu, khi lực lượng còn đang xây dựng là tránh những trận quyết chiến để giữ gìn lực lượng, giành quyền chủ động, tích cực tiến công đối phương, đánh chớp nhoáng, tiêu diệt đối phương, giải quyết nhanh, giành thắng lợi trong từng trận. Do đó, phải triệt để dùng chiến tranh du kích chiến, phải phòng ngự theo lối tiến công, phối hợp chặt chẽ tác chiến của bộ đội địa phương, dân quân du kích với chiến tranh chính quy.

Du kích chiến là hình thức chiến tranh của quần chúng nhân dân trong một nước có kinh tế lạc hậu đứng dậy chiến đấu chống một đội quân xâm lược có trang bị và kỹ thuật mạnh hơn. Đối phương mạnh thì tránh, đối phương yếu thì đánh; khi đánh tiêu hao, khi đánh tiêu diệt, kết hợp đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị, đấu tranh kinh tế; đâu có đối phương ở đó là mặt trận, không có mặt trận cố định. Tập trung binh lực nhằm chỗ yếu của đối phương mà tấn công, mà tiêu diệt sinh lực; chủ động, linh hoạt, nhanh chóng, bí mật, đánh nhanh, giải quyết nhanh trong từng trận. Trong điều kiện tương quan về chiến lược chưa có lợi, thì cương quyết tập trung binh lực để thực hiện ưu thế trong chiến đấu ở một địa điểm nhất định, trong một thời gian nhất định; lấy những chiến thắng ở trong nhiều cuộc chiến đấu nhỏ, góp gió thành bão, tiêu hao dần lực lượng của đối phương, bồi dưỡng và mở rộng dần lực lượng.

Trong các cuộc kháng chiến, Đảng CSVN đã phát động được chiến tranh du kích rộng khắp ở các vùng tạm thời bị đối phương chiếm đóng. Toàn dân đã được vũ trang đứng dậy chiến đấu với hình thức du kích phân tán, nhưng theo một đường lối thống nhất, theo phương châm chỉ đạo thống nhất. Đảng CSVN chủ trương tổ chức những làng chiến đấu, làm cho “những làng ấy liên lạc với nhau trong từng vùng, thành những hệ thống kháng chiến, khác nào như những lưới bổ vây quân địch”[7]. Có thể nói rằng, các cuộc kháng chiến trường kỳ của Việt Nam là các cuộc chiến tranh du kích trường kỳ.

Để mặt trận quân sự giành được thắng lợi, Đảng CSVN xác định phải xây dựng căn cứ địa vững chắc cả ở miền rừng núi và đồng bằng. Muốn căn cứ địa được vững chắc, phải tăng cường việc vận động quần chúng, đào tạo cán bộ địa phương. Căn cứ địa phải là nơi có nhân dân tích cực, tổ chức rộng rãi, sẵn sàng ủng hộ bộ đội về mọi mặt; có một đội quân chủ lực sẵn sàng xung phong cản đối phương, giữ gìn căn cứ, bảo vệ cho các cơ quan lãnh đạo và nhân dân; có địa hình hiểm trở, dễ cho phòng ngự. Tuy nhiên, trong đó, quần chúng nhân dân tốt và quân chủ lực là hai điều kiện cần hơn hết. Bởi vì, “không có rừng núi mà có đội quân chủ lực tinh thần và có quần chúng đông đảo, giác ngộ, thì đó sẽ là rừng người, núi người che chở cho ta”[8].

Một nội dung quan trọng trong đấu tranh trên mặt trận quân sự của Đảng CSVN là quán triệt tư tưởng chiến lược tiến công. Đảng CSVN coi tư tưởng tiến công là cơ sở cho chiến lược cách mạng, chiến lược quân sự, của phương pháp cách mạng và phương thức tiến hành chiến tranh nhân dân ở Việt Nam. Chiến lược tiến công tổng hợp trong chiến tranh nhân dân của Đảng CSVN xuất phát từ quan điểm đánh giá đúng so sánh lực lượng giữa đôi bên, phù hợp với tình hình so sánh lực lượng giữa cách mạng và phản cách mạng trong thế chiến lược tiến công của cách mạng quốc tế; đồng thời, nó phải quán triệt quan điểm chỉ đạo cách mạng luôn luôn phải giữ vững quyền chủ động, vì luôn phát huy mạnh mẽ quyền chủ động chính là sự biểu hiện cao nhất của tư tưởng tiến công. Hồ Chí Minh viết: “Giữ quyền chủ động là khôn khéo sử khiến quân thù, muốn đánh nó ở chỗ nào thì đưa nó đến đó mà đánh, muốn đưa nó vào bẫy của mình có thể đưa được. Nếu nó mạnh quá đánh không có lợi thì mình lùi, mình tự ý lùi cũng là giữ quyền chủ động, giữ được chủ động thì thế nào cũng thắng, không thắng to thì thắng nhỏ”[9]. Khả năng tiến công chủ động còn dựa vào thế trận chiến tranh nhân dân rộng lớn với nhiều lực lượng khác nhau, một thế trận, một nghệ thuật tiến công tổng hợp cả về quân sự, chính trị, ngoại giao, khởi nghĩa và chiến tranh, tiêu diệt và làm chủ thế đánh đối phương trên cả ba vùng chiến lược trong một cuộc chiến tranh lâu dài, càng đánh, càng mạnh.

Mặt trận chính trị

Trong các cuộc kháng chiến bảo vệ và giải phóng Tổ quốc, chính trị là chỗ mạnh căn bản của cách mạng và đó cũng là chỗ yếu căn bản của đối phương; và vì làm cách mạng, mọi việc phải lấy chính trị làm gốc. Cách mạng và chiến tranh cách mạng là chính nghĩa, nhân dân Việt Nam có ưu thế tuyệt đối về chính trị so với đối phương. Về phía đối phương, mặc dù ở thế yếu về chính trị, phải dùng chiến tranh phản cách mạng, lấy quân sự làm thủ đoạn chủ yếu để chống lại nhân dân Việt Nam, nhưng trong chiến tranh, đối phương vẫn tiếp tục dùng thủ đoạn chính trị để che mắt nhân dân Việt Nam, che mắt nhân dân thế giới, hòng khắc phục chỗ yếu của mình và làm giảm chỗ mạnh của nhân dân Việt Nam về chính trị, nhất là trong điều kiện đối phương thi hành chủ nghĩa thực dân kiểu mới. Có đẩy mạnh đấu tranh trên mặt trận chính trị, mới kịp thời đấu tranh với mọi luận điệu tuyên truyền xuyên tạc, lừa gạt và chia rẽ của đối phương, mở rộng và củng cố được khối đại đoàn kết chiến đấu của toàn dân, mới làm cho hàng ngũ của đối phương ngày càng phân hoá, làm cho bọn hiếu chiến và xâm lược ngày càng bị cô lập và suy yếu về chính trị, tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc đấu tranh trên mặt trận quân sự và các mặt đấu tranh khác. Đẩy mạnh đấu tranh trên mặt trận chính trị, có thể làm thất bại những âm mưu chính trị của đối phương, tạo điều kiện cho nhân dân Việt Nam giành quyền làm chủ ở cơ sở với mức độ khác nhau và trong chừng mực nhất định, có thể chặn được bàn tay tội ác đối với nhân dân Việt Nam.  

Nhân dân Việt Nam tiến hành chiến tranh nhằm để bảo vệ độc lập và thống nhất đất nước, chống lại chiến tranh xâm lược từ bên ngoài. Chiến tranh chính nghĩa được sự đồng tình và tham gia của nhân dân cả nước, được sự đồng tình ủng hộ của nhân dân tiến bộ trên thế giới. Trái lại, những kẻ đi xâm lược nước khác, gây chiến tranh phi nghĩa, nên đối phương bị nhân dân tiến bộ trên thế giới phản đối. Vì thế, đi đôi với đấu tranh trên mặt trận chính trị ở trong nước, còn phải tiến hành đấu tranh chính trị trên trường quốc tế, nhằm làm cho nhân dân thế giới, kể cả nhân dân của nước đi xâm lược, ngày càng hiểu rõ lập trường chính nghĩa và những thắng lợi của nhân dân Việt Nam, vạch trần mọi sự che mắt của đối phương.

Trên mặt trận chính trị, phải ra sức phát huy thế mạnh của mình, để làm cho mình nhiều bạn bè và ít kẻ thù hơn bao giờ hết. Do vậy, đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng CSVN chỉ rõ: Trên mặt trận chính trị, phải tăng cường đoàn kết toàn dân, xây dựng và mở rộng khối liên minh công nông, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng CSVN, củng cố chính quyền, củng cố bộ máy lãnh đạo và chỉ đạo kháng chiến, thống nhất quân, dân, chính toàn quốc; đồng thời, tăng cường đoàn kết quốc tế, xây dựng liên minh chiến lược giữa ba nước Đông Dương và mặt trận nhân dân thế giới để giúp đỡ nhau và cô lập kẻ thù. Trong hoàn cảnh cách mạng Việt Nam có đặc điểm là luôn phải đứng trước những kẻ thù lớn mạnh và nhiều khi phải đối phó với nhiều kẻ thù trong cùng một lúc, Đảng CSVN chủ trương đấu tranh trên mặt trận chính trị phải trên cơ sở giữ vững nguyên tắc, nhưng vận dụng một cách mềm dẻo, khôn khéo nhiều sách lược khác nhau để lợi dụng mâu thuẫn trong hàng ngũ kẻ thù, phân hoá, cô lập đối phương đến cao độ, để làm suy yếu vị trí và thế lực của đối phương, tạo điều kiện đưa cách mạng tiến lên.

Về tăng cường đoàn kết toàn dân, Đảng CSVN chủ trương: Mỗi một đảng viên và toàn cả đoàn thể phải đem tất cả tinh thần, lực lượng để đưa toàn dân quay về một hướng, nhằm vào một mục đích đánh đuổi thực dân, đế quốc xâm lược, làm cho đất nước thống nhất, độc lập, “mọi hành động của đoàn thể phải nhằm vào mục đích thống nhất dân, được lòng dân, vì dân”[10], “phải nghiên cứu tất cả những biện pháp để thực hiện triệt để chính sách đại đoàn kết”[11]. Đoàn kết toàn thể dân tộc phải chú trọng đoàn kết với các đảng phái khác, phải bằng những hành động thiết thực để chỉ cho các đảng phái thấy rằng, “chúng ta đặt quyền lợi dân tộc trên quyền lợi đảng phái, chúng ta thành thật đoàn kết với họ trong cuộc tranh thủ độc lập, thống nhất cho nước nhà”[12].

Muốn hoàn thành những nhiệm vụ của kháng chiến, Đảng CSVN còn xác định không chỉ phải đoàn kết toàn dân, mà còn phải đoàn kết, thống nhất trong Đảng. Đảng cần phải mạnh và thống nhất, “không có một Đảng mạnh và thống nhất, không thể đương đầu với tình thế hiện tại được. Thống nhất, củng cố Đảng, phát triển Đảng thành một Đảng quần chúng có đủ oai quyền đầy đủ năng lực lãnh đạo là điều kiện cốt yếu để kháng chiến và kiến quốc”[13].

Nêu cao khẩu hiệu “đoàn kết chiến đấu”, coi “đoàn kết chiến đấu, luôn luôn đoàn kết và chiến đấu bất cứ là hình thức nào, đó là điều kiện sống còn của dân tộc Việt Nam chúng ta”[14], trong quá trình lãnh đạo kháng chiến, Đảng CSVN luôn luôn chú trọng đến công tác dân vận (vận động công nhân, vận động nông dân, củng cố các đoàn thể, vận động giáo giới...) và công tác phát động thi đua ái quốc... Đảng CSVN chủ trương phải lợi dụng tất cả các hoàn cảnh thuận tiện công khai, các tổ chức công khai để lôi kéo tất cả công nhân, trí thức, thanh niên, phụ nữ ở các sở, các hãng, ngoài chợ... vào cuộc đấu tranh hằng ngày ở các thành phố và các vùng của giặc kiểm soát. “Phải đưa kế hoạch hoạt động cụ thể, làm thế nào tất cả mọi người, dầu ở địa vị nào, dầu ở trong trường hợp nào cũng có thể kháng chiến và ủng hộ kháng chiến bằng hình thức này hoặc hình thức khác”[15]. Đảng CSVN đồng thời chủ trương đẩy mạnh công tác binh vận, địch vận nhằm đánh vào tinh thần của binh lính đối phương, “làm cho địch rối loạn, đánh vào cân não địch”[16]. Dưới khẩu hiệu "công nông binh liên hiệp", đã thường xuyên đẩy mạnh công tác tuyên truyền vận động, nhằm giác ngộ binh lính, lôi kéo họ về phía cách mạng. Đây là một mũi tiến công chiến lược trong khởi nghĩa vũ trang và chiến tranh cách mạng, một vấn đề cơ bản trong công tác vận động cách mạng ở Việt Nam. Về vấn đề này, Hồ Chí Minh đã viết: Đánh mà thắng địch là giỏi. Không đánh mà thắng địch lại càng giỏi hơn; và không đánh mà thắng địch là nhờ địch vận. Đó chính là cách đánh “tâm công”, đánh vào lòng địch ở thời Lê Lợi - Nguyễn Trãi đã được vận dụng và phát triển lên một trình độ cao của phương thức tiến hành chiến tranh nhân dân Việt Nam trong thời đại mới.

Một khía cạnh khác của phương diện chính trị trong chiến tranh toàn diện là xây dựng và phát huy sức mạnh của chế độ mới, xây dựng hậu phương. Trong suốt các cuộc kháng chiến, Đảng CSVN chủ trương bắt tay ngay vào việc xây dựng nhà nước cách mạng, nhằm chăm lo mọi mặt, chuẩn bị tốt nhất cho cuộc kháng chiến, thực hiện “vừa kháng chiến, vừa kiến quốc”, từng bước thực hiện những nhiệm vụ cách mạng ngay trong quá trình kháng chiến.

Mặt trận kinh tế

Đi đôi với chiến tranh trên mặt trận quân sự, chính trị và ngoại giao, còn phải đấu tranh với đối phương trên mặt trận kinh tế. Giặc đánh không chỉ trên mặt trận quân sự, chính trị, mà còn đánh về mặt kinh tế, phong toả, cướp bóc, phá hoại kế hoạch cấp dưỡng, tiếp tế, do vậy, “phải đánh lại chúng cả về mặt kinh tế. Phải có kế hoạch kinh tế kháng chiến lâu dài. Xây dựng nền kinh tế kháng chiến, làm cho kinh tế của ta lấn dần kinh tế của địch”[17]. Trong quá trình chiến tranh, phải phát động nhân dân các vùng đối phương kiểm soát liên tục đấu tranh kinh tế với đối phương, nhằm bảo vệ quyền lợi và cải thiện đời sống của mình, gây khó khăn cho đối phương cả về kinh tế và chính trị. Phải liên tục đánh phá các cơ sở kinh tế đối phương, đánh phá kho tàng, cơ xưởng, đánh phá giao thông vận chuyển, đập tan âm mưu lấy chiến tranh nuôi chiến tranh của đối phương, gây khó khăn cho đối phương trong việc bảo đảm vật chất. Phải phối hợp chặt chẽ với đấu tranh trên các mặt trận quân sự và chính trị mà làm cho nền kinh tế đối phương bị rối loạn và ngày càng suy sụp, làm cho ngân sách chiến tranh của đối phương ngày càng tăng, nạn lạm phát ngày càng lớn, đồng bạc ngày càng sụt giá, do đó mà gây cho đối phương nhiều khó khăn về quân sự và chính trị trên chiến trường và ngay trong nước. Như vậy, kháng chiến toàn diện trên mặt trận kinh tế bao gồm hai mặt: Phải làm cho kinh tế kháng chiến không ngừng lớn mạnh và làm cho kinh tế đối phương không ngừng suy yếu. Có thể hiểu: Kháng chiến về mặt kinh tế có hai mặt tích cực và tiêu cực. Trường Chinh viết: “Tiêu cực là phá hoại kinh tế của địch; tích cực là xây dựng kinh tế của ta”[18]. Có nghĩa là phải làm cho kinh tế kháng chiến không ngừng lớn mạnh, làm cho kinh tế của đối phương không ngừng suy yếu, mới có thể phối hợp đắc lực với các mặt trận đấu tranh khác để giành thắng lợi. Trong mọi trường hợp, đều phải thực hiện vừa chiến đấu, vừa xây dựng, vừa tiến hành chiến tranh, vừa đẩy mạnh sản xuất. Trong chiến tranh, cùng với sự phát triển thắng lợi của chiến trường, phải ra sức mở rộng và củng cố hậu phương về mọi mặt, trong đó cần hết sức chú trọng đẩy mạnh sản xuất, xây dựng và phát triển nền kinh tế kháng chiến. Mặt khác, kháng chiến trên mặt trận kinh tế còn là tích cực phá hoại kinh tế của địch, không để cho chúng thực hiện âm mưu “lấy chiến tranh nuôi chiến tranh”. Cần lưu ý một điều rằng, đi đôi với những thủ đoạn quân sự và chính trị, đối phương cũng dùng rất nhiều thủ đoạn tàn khốc và xảo quyệt để đánh phá kinh tế kháng chiến, hòng làm cho kháng chiến không có đủ lực lượng kinh tế để đánh lâu dài. Đối phương tiến hành chiến tranh lúa gạo, chiến tranh hoá học, chiến tranh phá hoại bằng không quân, hải quân, đánh phá giao thông, cơ xưởng, đê điều, bắn giết trâu bò, bao vây kinh tế… Phải đập tan mọi thủ đoạn của đối phương đánh phá, bảo vệ được đời sống nhân dân để tiến hành chiến tranh, càng đánh càng mạnh.

Đảng CSVN xác định, muốn toàn dân hăng hái kháng chiến thì phải cải thiện đời sống cho nhân dân, phải chăm lo nền kinh tế. Bởi vì, dân phải ăn no mới có sức khoẻ để đánh giặc, “thực túc thì binh cường” và nếu để dân khổ quá thì cũng có thể vì ít giác ngộ mà sẽ bị giặc lừa phỉnh. Kháng chiến trên mặt trận kinh tế chính là nỗ lực cải thiện đời sống nhân dân, bồi dưỡng sức dân, nhằm động viên cao nhất tinh thần kháng chiến của quân và dân; là phát triển và bảo vệ nền kinh tế đất nước, nhằm đáp ứng nhu cầu kháng chiến và kiến quốc.

Tóm lại, trên mặt trận kinh tế, Đảng CSVN chủ trương xây dựng nền kinh tế kháng chiến và phá hoại kinh tế của đối phương. Xây dựng nền kinh tế kháng chiến theo nguyên tắc vừa kháng chiến, vừa kiến quốc, kiến quốc để kháng chiến, tự cung, tự cấp về mọi mặt. Trong đó, Đảng CSVN chú trọng nhất là phát triển nông nghiệp, vì Việt Nam vốn sống bằng nghề nông, hầu hết các nhu cầu của nhân dân Việt Nam là do nông nghiệp cung cấp và phát triển nông nghiệp cũng là chính sách động viên cao nhất sức dân vào kháng chiến. Có thể khẳng định rằng, kháng chiến về mặt kinh tế theo chủ trương của Đảng CSVN chính là mọi hoạt động kinh tế trong kháng chiến đều phải đảm bảo cho mặt trận, cho bộ đội ăn no đánh thắng.

Mặt trận văn hoá - tư tưởng

Kháng chiến về quân sự, chính trị, kinh tế chưa đủ gọi là toàn diện kháng chiến, “phải kháng chiến về mặt văn hoá nữa. Văn hoá cũng là một mặt trận đấu tranh của nhân dân ta”[19].

Trong kháng chiến toàn diện, đấu tranh trên mặt trận văn hoá - tư tưởng là rất quan trọng. Nó phối hợp chặt chẽ với đấu tranh quân sự, chính trị và các mặt đấu tranh khác để tạo nên sức mạnh chính trị - tinh thần và vật chất to lớn cho chiến tranh nhân dân. hoạt động văn hoá, tư tưởng là một vũ khí hết sức lợi hại trong cuộc đấu tranh toàn diện giữa cách mạng  và đối phương. Có tích cực đẩy mạnh hoạt động trên mặt trận văn hoá, tư tưởng, mới phát triển được ảnh hưởng của cách mạng, truyền bá được tư tưởng cách mạng, xây dựng được tình cảm cách mạng một cách sâu rộng trong quần chúng nhân dân và tác động vào trong hàng ngũ của kẻ thù. Trong quá trình chiến tranh, đối phương cũng rất chú trọng tấn công ta trên mặt trận văn hoá, tư tưởng. Bằng các thủ đoạn và tinh vi của chiến tranh tâm lý, bằng nhiều hình thức hoạt động văn hoá, tư tưởng, đối phương tìm cách reo rắc tư tưởng cầu an dao động, tâm lý sợ địch, ngại chiến tranh lâu dài, gian khổ, hòng ru ngủ tinh thần đấu tranh của quần chúng, truỵ lạc hoá và lưu manh hoá những người không vững vàng trong vùng kiểm soát, đưa họ vào con đường tội lỗi, phản nước hại dân. Cho nên cuộc đấu tranh với đối phương trên mặt trận văn hoá, tư tưởng cũng hết sức quyết liệt. Nếu lùi một bước thì đối phương sẽ tiến lên một bước, nếu bỏ trống trận địa và gây nhiều khó khăn phức tạp. Hồ Chí Minh đã từng không chỉ một lần nhấn mạnh: “Chiến tranh về mặt văn hoá hay tư tưởng so với những mặt khác cũng không kém phần quan trọng”[20].

Khi kẻ thù giày xéo đất nước, cả dân tộc Việt Nam phải đứng lên chiến đấu chống kẻ thù. Do vậy, tất cả hoạt động văn hoá lúc này đều nhằm vào khẩu hiệu: Yêu nước và căm thù giặc. Văn hóa cách mạng phải kích thích tinh thần chiến đấu, làm sục sôi nhiệt huyết cách mạng của nhân dân, thôi thúc nhân dân nổi dậy giành lấy chủ quyền, kháng chiến giữ vững chủ quyền ấy.

Trong chiến tranh, một khi bản sắc văn hoá dân tộc, mà nội dung cơ bản là chủ nghĩa yêu nước được bảo tồn vững chắc; văn hoá giáo dục phát triển tích cực, lành mạnh, dân trí ngày một nâng cao; bản lĩnh và trí tuệ con người Việt Nam ngày càng được khẳng định vững vàng... sẽ tạo nên một sức mạnh tinh thần vô cùng to lớn và những hoạt động văn hoá - tư tưởng sẽ trở thành một mũi tấn công lợi hại trong cuộc chiến đấu toàn diện với kẻ thù. Chính vì vậy, ngoài việc tập trung lãnh đạo chính trị, quân sự, kinh tế, Đảng CSVN còn chú trọng chăm lo xây dựng, phát triển nền văn hóa, giáo dục và đời sống xã hội.

Để thực hiện kháng chiến về mặt văn hoá, Đảng CSVN xác định phải động viên và thống nhất mọi lực lượng văn hóa Việt Nam, hợp lại thành mặt trận thống nhất văn hóa trên nền tảng dân tộc, dân chủ (bài trừ mọi chia rẽ và tản mạn trong giới văn hóa). Mặt trận văn hóa phải là một bộ phận khăng khít của mặt trận dân tộc thống nhất giành độc lập (văn hóa không thể biệt lập với chính trị). Các nhà văn nghệ, giáo dục, các bậc trí thức phải tham gia kháng chiến, mở một mặt trận văn hoá, tiến công vào dinh luỹ văn hoá của đối phương, “Tổ quốc rất trông đợi nơi các nhà văn hóa, tinh hoa của dân tộc Việt Nam”[21]. Nói về vai trò của những người làm văn hoá trong chiến tranh, Hồ Chí Minh viết: “Ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ tà, mà anh em văn hóa và trí thức phải cũng như là những chiến sĩ anh dũng trong công cuộc kháng chiến để tranh lại quyền thống nhất và độc lập cho Tổ quốc”[22], bởi vì, “trí thức là vốn liếng quý báu của dân tộc. Ở nước khác như thế, ở Việt Nam càng như thế”[23]. Trong tiến trình của các cuộc kháng chiến, mặt trận văn hoá ngày càng được Đảng CSVN chú trọng phát triển và ngày càng thu nhiều kết quả. Đó là thành tích trong phong trào vận động đời sống mới, thực hiện cần, kiệm, liêm, chính; chống nạn mù chữ, phát triển giáo dục, tẩy trừ văn hóa ngu dân, văn hóa xâm lược của thực dân Pháp, đế quốc Mỹ; tổ chức vệ sinh phòng bệnh trong nhân dân; văn nghệ sĩ tham gia và ủng hộ kháng chiến; tiếp thu có chọn lọc những yếu tố văn hóa cổ truyền và văn hóa nước ngoài.

Cùng với những đóng góp hết sức ý nghĩa của mặt trận văn hoá, đường lối kháng chiến toàn diện của Đảng CSVN đã phát huy được sức mạnh tổng lực của chiến tranh nhân dân để chiến thắng kẻ xâm lược.

Mặt trận ngoại giao 

Đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng CSVN đã khẳng định rõ mặt trận ngoại giao là một mặt trận kháng chiến có vị trí chiến lược quan trọng, nhằm động viên cao độ mọi lực lượng hoà bình, dân chủ và xã hội chủ nghĩa ủng hộ, giúp đỡ các cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc Việt Nam. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa đấu tranh quân sự với đấu tranh chính trị, đấu tranh ngoại giao, cục diện đan xen giữa “đánh” và “đàm” giúp làm chuyển biến cục diện chiến tranh, tiến tới kết thức chiến tranh đúng thời cơ. Đấu tranh trên mặt trận ngoại giao chính là sự phát huy cao độ sức mạnh chính trị của cuộc chiến tranh chính nghĩa, nhờ đó cuộc kháng chiến đã tranh thủ được sự đồng tình, ủng hộ và giúp đỡ của các lực lượng tiến bộ trên thế giới, thêm bạn, bớt thù, phân hoá và cô lập kẻ thù. Trong quá trình tiến hành chiến tranh cách mạng, khi cần thiết và có điều kiện, còn có thể đấu tranh ngoại giao với đối phương, tiến hành đàm phán.

Trong các cuộc kháng chiến chống thực dân, đế quốc xâm lược, mặt trận đấu tranh ngoại giao trở thành một điểm sáng của sự phối hợp rất chặt chẽ và trong nhiều thời điểm phát triển khá nhịp nhàng với mặt trận quân sự, chính trị để cùng giành thắng lợi, làm chuyển biến cục diện chiến tranh. Hơn nữa, đấu tranh ngoại giao có một vai trò to lớn trong việc giải quyết mối quan hệ giữa dân tộc và quốc tế. Một đường lối đối ngoại đúng đắn, phù hợp, sắc bén sẽ làm tăng thêm sức mạnh của các cuộc kháng chiến. Tuy nhiên, kinh nghiệm lịch sử cũng đã chứng minh rằng, đấu tranh ngoại giao là một mặt trận đấu tranh quan trọng, nhưng nó chỉ có thể tiến triển và thu được kết quả trên cơ sở những thắng lợi về quân sự và chính trị mà quân và dân Việt Nam giành được trên chiến trường. Do bản chất cực kỳ ngoan cố của chủ nghĩa đế quốc, cho nên chỉ có xây dựng lực lượng chính trị và quân sự ngày càng lớn mạnh, đánh cho đối phương ngày càng thất bại nặng nề hơn, làm cho lực lượng chính trị và quân sự của đối phương ngày càng suy yếu nghiêm trọng, các âm mưu chiến lược liên tiếp bị phá sản thì mới đè bẹp được ý chí xâm lược của kẻ xâm lược và ký kết với đấu tranh ngoại giao để buộc đối phương phải tiếp nhận những điều kiện có lợi cho lực lượng chính nghĩa do thắng lợi mang lại.

Có thể khẳng định rằng, đường lối kháng chiến toàn dân gắn liền với kháng chiến toàn diện là đường lối chiến lược đúng đắn của Đảng CSVN. Với chủ trương huy động toàn dân kháng chiến, dưới nhiều hình thức, mức độ khác nhau, tuỳ theo hoàn cảnh, khả năng và sức lực mỗi người, Đảng CSVN đã không bỏ sót, bỏ phí một sức nào đứng ngoài cuộc chiến đấu chống kẻ thù chung của dân tộc trên tất cả các lĩnh vực. Kháng chiến toàn dân đi đôi với kháng chiến toàn diện là một phần trong lời giải đáp về nguyên nhân chiến thắng của dân tộc Việt Nam.

 Thấm nhuần tư tưởng kháng chiến toàn diện, Đảng CSVN đã chỉ đạo các mặt đấu tranh trong 30 năm chiến tranh cách mạng  Việt Nam (1945-1975)

Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, quán triệt quan điểm kháng chiến toàn diện, Đảng CSVN luôn xác định rõ rằng trước tiên phải đánh thắng đối phương về quân sự thì mới giành được thắng lợi, mới kết thúc được cuộc chiến tranh. Đảng CSVN định ra khẩu hiệu của dân tộc Việt Nam là: “Kháng chiến trên hết, kiến quốc để kháng chiến”, “Tất cả cho mặt trận, tất cả để thắng lợi”. Thực hiện các khẩu hiệu đó, Đảng CSVN đặc biệt chú trọng xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, quân đội nhân dân, coi trọng xây dựng hậu phương và căn cứ địa. Trong xây dựng lực lượng vũ trang, việc giáo dục chính trị, huấn luyện chiến thuật, kỹ thuật cho quân đội được chú trọng. Ngoài trường Lục quân Trần Quốc Tuấn của Trung ương, mỗi khu đều có trường quân chính để đào tạo cán bộ, cung cấp cho nhu cầu tác chiến và xây dựng quân đội. Đảng CSVN và Chính phủ luôn coi trọng việc nắm vững và rèn luyện quân đội, làm cho quân đội nhân dân Việt Nam xứng đáng là quân đội cách mạng của nhân dân. Đảng CSVN cũng đặc biệt chú ý đến vấn đề tổ chức, huấn luyện, trang bị và lãnh đạo dân quân, phổ biến xây dựng làng kháng chiến.

Công tác sản xuất vũ khí để đảm bảo nhu cầu tác chiến là một đòi hỏi cấp bách. Trong hoàn cảnh lúc đó, mặc dù trình độ khoa học – kỹ thuật còn thấp kém, máy móc và nguyên vật liệu còn thiếu, song việc xây dựng được một số cơ sở sản xuất vũ khí thô sơ và nghiên cứu sản xuất được một vài loại vũ khí không thể không có để chống lại vũ khí hiện đại của kẻ thù là một thành công lớn lao. Thành công đó đã cổ vũ và mở đường thắng lợi cho nền công nghiệp quốc phòng trẻ tuổi của Việt Nam phát triển. Cùng với sự phát triển thắng lợi của cuộc kháng chiến, nền quốc phòng non trẻ của Việt Nam đã làm được những việc phi thường, không ngừng cung cấp cho tuyền tuyến những vũ khí ngày càng tinh xảo như các loại mìn, lựu đạn, súng không giật (SKZ), đại bác không giật (DKZ)… khiến cho đối phương hết sức bất ngờ, bị động.

Trên mặt trận quân sự, lực lượng vũ trang đã tiến hành chiến tranh du kích, từ chiến tranh du kích tiến lên chiến tranh chính quy, trong quá trình đó luôn luôn kết hợp chặt chẽ hoạt động tác chiến của mình với đấu tranh chính trị và khởi nghĩa từng phần của quần chúng ở các vùng sau lưng đối phương. ở đây, ngay trong điều kiện đối phương thực hành chủ nghĩa thực dân kiểu cũ, quần chúng cách mạng ở thành thị và nông thôn nhiều nơi đã kiên quyết đấu tranh giáp mặt với đối phương, dùng nhiều hình thức đấu tranh phong phú: chống khủng bố, tàn sát, chống bắn phá, cướp bóc, chống bắt lính, bắt phu, đòi chồng con, vận động quân lính trở về với cách mạng v.v. đi đến kết hợp tác chiến với địch vận, diệt tề, trừ gian, khởi nghĩa từng phần lật đổ chính quyền cơ sở của đối phương ở nông thôn v.v.

Coi trọng mặt trận quân sự, song không buông lơi mặt trận chính trị. Quân và dân Việt Nam đã kết hợp đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị. Đối với bên ngoài, Việt Nam ra sức cô lập kẻ thù, để làm cho mình có thêm nhiều bạn bè, làm cho nhân dân Pháp và các nước thuộc địa khác, cũng như các lực lượng hoà bình, dân chủ thế giới hiểu rõ sự thật, đồng tình, rồi đi đến ủng hộ cuộc kháng chiến chính nghĩa của nhân dân Việt Nam. Đảng, Chính phủ và nhân dân ta luôn coi trọng tình đoàn kết hữu nghị, không ngừng xây dựng liên minh chiến đấu chống kẻ thù chung với hai nước Lào, Campuchia.

Với bản chất của chủ nghĩa thực dân xâm lược, trong quá trình chiến tranh, thực dân Pháp luôn tìm cách dùng những thủ đoạn về chính trị để lừa bịp dân chúng, đánh lừa dư luận, nhằm gây khó khăn nhân dân Việt Nam và cải thiện tình hình chính trị của mình. Đảng CSVN nhận định: “Bọn thực dân Pháp, ngoài chính sách võ lực, đã dùng đủ mưu mô để chia rẽ lực lượng của ta, làm yếu sức kháng chiến của dân tộc ta”[24]. Vì thế, Đảng CSVN đặc biệt chú trọng đến mặt trận đấu tranh chính trị nhằm vạch trần bản chất xâm lược, phi nghĩa và các thủ đoạn lừa bịp của thực dân Pháp, phát huy ưu thế chính trị, nêu cao chính nghĩa của ta. Đồng thời, nhằm đánh tan âm mữu chia rẽ của đối phương, Đảng CSVN hết sức chú ý đến vấn đề đảng phái. Đảng chủ trương phải chống tất cả mưu mô của thực dân Pháp toan chia rẽ khối kháng chiến ra thành hai khối: Quốc gia và cộng sản, giả danh dùng chiêu bài chống cộng sản để làm yếu mặt trận dân tộc kháng chiến. Phải bằng những hành động thiết thực để chỉ cho các đảng phái thấy rằng, “chúng ta đặt quyền lợi dân tộc trên quyền lợi đảng phái, chúng ta thành thật đoàn kết với họ trong cuộc tranh thủ độc lập, thống nhất cho nước nhà”, phải lãnh đạo kháng chiến, “nhưng chúng ta không phải nhất thiết chiếm hết quyền hành. Chúng ta phải luôn luôn đúng đắn, rộng rãi, thành thật trong chính sách liên minh với các đảng phái khác”[25].

Đối với vấn đề tôn giáo, dân tộc, Đảng cũng nhận thức sâu sắc âm mưu của đối phương: Giặc Pháp đang ra sức lừa phỉnh, chia rẽ dân Việt Nam - chia rẽ đồng bào bên lương với đồng bào bên giáo; chia rẽ người Việt ở miền Nam và người Việt ở miền Bắc; chia rẽ các dân tộc Nùng, Mán, Thổ, Mên, Lào, Kinh; chia rẽ người giàu với người nghèo… Do vậy, phải đập tan những luận điệu lửa phỉnh cùng với âm mưu chia rẽ của đối phương, phải làm cho dân chúng rõ mục đích kháng chiến là “cốt đánh đuổi thực dân Pháp, giành độc lập và thống nhất cho nước nhà; mang tự do, hạnh phúc lại cho toàn dân. Của cải nhà giàu được coi trọng, đời sống người nghèo được cải thiện; cũng như các quyền tự do dân chủ khác, tự do tín ngưỡng được đảm bảo; đồng bào Trung, Nam, Bắc như một; các dân tộc lớn nhỏ ngang hàng...”[26]. Với các đồng bào tôn giáo - tín đồ Cao đài, Hoà hảo và đặc biệt là đồng bào Công giáo - là những phần tử mà đối phương chú trọng lôi kéo, Đảng CSVN nhấn mạnh chủ trương tuyên truyền, cổ động, lôi kéo họ quay về Tổ quốc, làm cho họ thấy chính sách đoàn kết, làm cho họ thấy quyền lợi của họ được đảm bảo chắc chắn trong chế độ dân chủ. Đảng CSVN nhấn mạnh: “Chúng ta không bỏ qua cơ hội nào để thân thiện với đồng bào Công giáo, nâng cao tinh thần ái quốc, kháng chiến của họ. Trong giới Công giáo luôn nêu cao khẩu hiệu: vì Chúa, vì Tổ quốc, ủng hộ mặt trận kháng chiến, Chính phủ kháng chiến”[27]. Mặt trận Việt Minh và sau đó là Mặt trận Liên Việt chính là một sự đoàn kết thống nhất hết sức rộng rãi, vượt ra ngoài phạm vi các đảng phái, tôn giáo, dân tộc - một sự thống nhất của toàn dân. Sự ra đời của Mặt trận Liên Việt đã đáp ứng đầy đủ nhất những yêu cầu trong xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất rộng rãi theo đường lối của Đảng CSVN. Đó là một mặt trận đoàn kết mọi lực lượng có thể đoàn kết, tập trung mọi lực lượng có thể trung lập, phân hoá mọi lực lượng có thể phân hoá, tập trung mũi nhọn đánh đổ kẻ thù chủ yếu nhất của cách mạng là bọn đế quốc xâm lược. Mặt trận đó được xây dựng trên cơ sở công nông liên minh và được đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng CSVN.

Một khía cạnh khác của phương diện đấu tranh chính trị trong kháng chiến chống Pháp là xây dựng và phát huy sức mạnh của chế độ mới. Ngay sau khi giành được chính quyền, Đảng CSVN chủ trương bắt tay ngay vào việc xây dựng Nhà nước cách mạng, nhằm chăm lo mọi mặt, chuẩn bị tốt nhất cho cuộc kháng chiến, thực hiện “vừa kháng chiến, vừa kiến quốc”, từng bước thực hiện những nhiệm vụ cách mạng ngay trong quá trình kháng chiến.

Về mặt kinh tế, cuộc kháng chiến trên lĩnh vực này cũng không kém phần gay go, gian khổ. Đối phương ra sức phong toả, phá hoại về kinh tế, mong muốn đẩy nhân dân Việt Nam vào tình thế không thể tiếp tục kháng chiến. Để đối phó lại, cần phải khắc phục những khó khăn, xây dựng cho được một nền kinh tế kháng chiến dựa trên hai nguyên tắc: Vừa kháng chiến, vừa kiến quốc và tự cung, tự cấp về mọi mặt. Bước vào kháng chiến, nền kinh tế tài chính của Việt Nam kiệt quệ, nhân dân vừa mới trải qua nạn đói khủng khiếp năm 1945 làm hơn hai triệu đồng bào bị chết. Vì vậy, từ ngày đầu thành lập Nhà nước, Đảng và Chính phủ đã xem nạn đói là một thứ “giặc” nguy hiểm. Chỉ thị Kháng chiến kiến quốc chỉ rõ: “Công việc cứu đói cũng như công việc đánh giặc”[28]. Đảng và Chính phủ lập tức đặt ra kế hoạch chỉ đạo công tác cứu tế, kêu gọi lòng yêu nước thương nòi của các giới đồng bào, lập quỹ cứu tế, lập kho thóc cứu tế, tổ chức “bữa cháo cầm hơi”... động viên thanh niên nam, nữ tổ chức thành các đoàn “cứu đói” và các “đội quân trừ giặc đói” để trồng trọt, khai khẩn, lấy lương thực cho dân nghèo, hay quyên góp cho các quỹ cứu tế, mua gạo nhà giàu bán cho nhà nghèo theo giá hạ, chở gạo chỗ thừa sang chỗ thiếu…

Trong kháng chiến, thực hiện nguyên tắc vừa kháng chiến, vừa kiến quốc, Đảng, Chính phủ và nhân dân Việt Nam đã ra sức xây dựng chế độ mới, nền kinh tế mới, thực hiện hậu phương thi đua với tiền phương, coi “ruộng rẫy là chiến trường, cuốc cày là vũ khí, nhà nông là chiến sĩ”[29]. Ngay từ cuối năm 1946, Hồ Chí Minh đã xác định: “Cuộc kháng chiến lâu dài của chúng ta được thắng lợi là do nơi chúng ta động viên kinh tế được thành công, vì chúng ta có biết động viên kinh tế một cách khôn khéo, thực lực của chúng ta mới được đầy đủ và bền bỉ”[30].

Trong kinh tế kháng chiến, việc phát triển kinh tế nông nghiệp có một tầm quan trọng đặc biệt, phải nhanh chóng cải thiện đời sống cho nhân dân, đặc biệt là nhân dân lao động, để cho nhân dân hăng hái tham gia kháng chiến. Đây không chỉ đơn thuần là sản xuất để cung cấp lương thực cho tuyền tuyến, mà thực chất còn nhằm xây dựng, củng cố hậu phương. Chính vì vậy, vừa diệt giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm; vừa đánh đối phương ngoài mặt trận, vừa thực hiện giảm tô, giảm tức, ban hành chính sách thuế nông nghiệp, tiến hành cải cách ruộng đất ở hậu phương. Những chính sách lớn đề ra cho việc xây dựng kinh tế kháng chiến là động viên toàn dân đẩy mạnh tăng gia sản xuất, ra sức xây dựng kinh tế quốc doanh và kinh tế hợp tác, tăng thu, giảm chi, thực hành tiết kiệm, củng cố tiền tệ, giữ vững giá cả. Năm 1952, Đảng và Chính phủ phát động cuộc vận động tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm. Cùng với đẩy mạnh sản xuất, Đảng và Chính phủ còn chấn chỉnh lại chế độ thuế khoá, tài chính, xây dựng các ngành thương nghiệp, ngân hàng. Nhờ chính sách kinh tế, tài chính đúng đắn, Nhà nước căn bản thăng bằng được thu chi.

Để cải thiện đời sống nhân dân, Đảng CSVN đã từng bước thực hiện nhiệm vụ cách mạng ruộng đất. “Có cải cách ruộng đất, lần lần thủ tiêu những tàn tích bóc lột phong kiến mới mong cải thiện đời sống cho quần chúng nhân dân đông đảo, làm cho số rất đông nhân dân càng ngày càng tha thiết ủng hộ chế độ cộng hoà dân chủ và tích cực tham gia kháng chiến chống đế quốc Pháp và bọn Việt gian”[31]. Đặc biệt, đến năm 1953, khi cuộc kháng chiến bước vào thời kỳ quyết liệt nhất, Đảng CSVN chủ trương phát động quần chúng triệt để giảm tô và tiến hành cải cách ruộng đất, thực hiện khẩu hiệu “người cày có ruộng”. Việc thực hiện chính sách ruộng đất cũng từng bước đem lại quyền lợi cho nông dân. Qua việc giảm tô và thực hiện chính sách thuế nông nghiệp, chế độ bóc lột tô của giai cấp địa chủ đã bị hạn chế rất nhiều. Nhờ đó, tinh thần và lực lượng kháng chiến của hàng triệu nông dân được động viên mạnh mẽ, khối liên minh công nông được tăng cường, chính quyền nhân dân và Mặt trận dân tộc thống nhất được củng cố, sức chiến đấu của quân đội nhân dân cũng được nang cao mạnh mẽ, mọi mặt hoạt động kháng chiến đều được đẩy mạnh. Cuộc vận động cải cách ruộng đất năm 1953 đã góp phần quyết định vào chiến thắng Điện Biên Phủ vĩ đại. Thực hiện cải cách ruộng đất trong kháng chiến chính là một chủ trương rất đúng đắn và có tính sáng tạo của Đảng CSVN.

Đi đôi với việc xây dựng kinh tế, nhân dân Việt Nam đã tìm mọi cách bao vây kinh tế đối phương, làm cho đối phương bị thiệt hại nặng và thất bại trong việc thi hành chính sách “lấy chiến tranh nuôi chiến tranh”.

Trong cuộc kháng chiến toàn diện, một mặt trận không thể coi nhẹ là mặt trận văn hoá - tư tưởng. Nhiệm vụ của mặt trận này là phải quét sạch mọi tàn tích nô lệ, ngu dân, phản động để lại và xây dựng một nền văn hoá dân chủ mới với các tính chất dân tộc, khoa học và đại chúng. Việt Nam đã tiến hành có kết quả việc xóa nạn mù chữ, bổ túc văn hóa, xây dựng đời sống mới, chủ động giáo dục lòng yêu nước, yêu Tổ quốc, khơi dậy lòng căm thù. Có thể nói rằng, nội dung và mọi phương hướng trong hoạt động văn hoá đều nhằm mục đích phục vụ kháng chiến và thể hiện tư tưởng: “Phải kháng chiến văn hoá, văn hoá hoá kháng chiến”. Trong thư của Trường Chinh gửi Hồ Chí Minh Về nhiệm vụ văn hóa Việt Nam trong công cuộc cứu nước và xây dựng nước (ngày 16-11-1946), xác định rõ: Tất cả các nhà văn hóa Việt Nam, không phân biệt giai cấp, đảng phái, tôn giáo, phải tích cực tham gia mặt trận dân tộc, giành thống nhất và độc lập cho Tổ quốc, phải đem hết năng lực ra cứu nước và xây dựng nước, phải đứng trên lập trường chung là dân tộc và dân chủ mà phụng sự  Tổ quốc. Khẩu hiệu thiết thực của văn hóa Việt Nam lúc này là: Dân tộc và dân chủ. Khẩu hiệu căn bản của văn hóa Việt Nam trong giai đoạn này vẫn là: Dân tộc hoá, khoa học hoá, đại chúng hoá. Nhiệm vụ cụ thể của văn hóa Việt Nam trong kháng chiến là: Phát triển tinh thần đoàn kết và yêu nước của dân tộc, củng cố đức tin của dân tộc ở sự nghiệp dân tộc giải phóng; phát triển những cái hay, cái đẹp trong văn hóa cổ truyền của dân tộc, đồng thời bài trừ những cái xấu xa hủ bại; ngăn ngừa sức thâm nhập và tấn công của văn hóa phản động, văn hóa thực dân, đồng thời học những cái hay, cái tốt của văn hóa thế giới, nhất là văn hóa Tàu, Pháp; kiến thiết một nền văn hóa mới cho nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, giáo dục nhân dân, gây đời sống mới, phát triển tư tưởng khoa học và học thuật tiến bộ, phát triển văn nghệ đại chúng....

Thực dân Pháp xâm lược và đô hộ Việt Nam, sử dụng chính sách “ngu dân”, tuyên truyền văn hoá mang tính nô dịch vào Việt Nam trong gần cả thế kỷ. Đó là “một trong những phương pháp” mà thực dân Pháp dùng để cai trị nhân dân Việt Nam và nó đã để lại những hậu quả nghiêm trọng trong đời sống xã hội. Hậu quả nặng nề nhất là hơn 90 % người dân bị mù chữ. Trên mảnh đất dân trí thấp kém ấy, các tệ nạn, các hủ tục xã hội cũng có điều kiện để phát triển. Do đó, Đảng CSVN đã coi nạn dốt là một thứ “giặc” nguy hiểm của chế độ. Hồ Chí Minh khẳng định: Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu. Đảng CSVN cũng xác định nhiệm vụ về văn hoá trong kháng chiến là: “Tổ chức bình dân học vụ, tích cực bài trừ nạn mù chữ, mở đại học và trung học, cải cách việc học theo tinh thần mới, bài trừ cách học nhồi sọ, cổ động văn hoá cứu quốc, kiến thiết nền văn hoá mới theo ba nguyên tắc: Khoa học hoá, đại chúng hoá, dân tộc hoá”[32], đồng thời, phát động chiến dịch chống nạn mù chữ. Công việc giáo dục phải thích hợp với thời kỳ kháng chiến, nghĩa là chương trình học phải thiết thực, nhằm mục đích đào tạo nhân tài cần dùng cho kháng chiến trước hết, về tất cả các ngành: Y tế, canh nông, quân giới cũng như thương mại, ngoại giao...; học sinh phải vừa học vừa tham gia sản xuất; tiếp tục phát triển bình dân học vụ; chú ý mở trường ở các vùng dân tộc thiểu số.

Đối với mặt trận ngoại giao, trong kháng chiến, mặt trận đấu tranh ngoại giao đã phối hợp rất chặt chẽ, nhịp nhàng với mặt trận quân sự, chính trị để cùng giành thắng lợi. Khi cuộc chiến tranh chống Pháp mới bắt đầu, VNDCCH đã không bỏ lỡ cơ hội lợi dụng mâu thuẫn giữa Pháp và Tưởng, tiến hành đàm phán với Chính phủ Pháp để tranh thủ thời gian, củng cố lực lượng, chuẩn bị cho cuộc kháng chiến toàn quốc. Chỉ thị “Kháng chiến kiến quốc” của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (25-11-1945) xác định: “Về ngoại giao, kiên trì chủ trương ngoại giao với các nước theo nguyên tắc “bình đẳng và tương trợ”. Phải đặc biệt chú ý những điều này: Một là thuật ngoại giao là làm cho nước mình ít kẻ thù và nhiều bạn đồng minh hơn hết; hai là muốn ngoại giao được thắng lợi là phải biểu dương thực lực”[33]. Hai điều chú ý đó đã thể hiện rất rõ tính đúng đắn trong tiến trình của cuộc kháng chiến.

Đảng CSVN đã hai lần mở mặt trận đấu tranh ngoại giao với thực dân Pháp xâm lược. Đợt thứ nhất là ở giai đoạn đầu của kháng chiến (1945-1946) và đợt thứ hai là ở giai đoạn cuối nhằm kết thúc chiến tranh. Trong giai đoạn đầu, do đang ở thế yếu hơn đối phương, chưa đủ lực lượng để có thể đối đầu được với thực dân Pháp và lực lượng tay sai quốc tế và trong nước, Đảng CSVN chủ trương mở mặt trận đấu tranh ngoại giao, một mặt nhằm trì hoãn chiến tranh, mặt khác là để vạch trần âm mưu, thủ đoạn của thực dân Pháp xâm lược, làm cho thế giới biết nhiều hơn về cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam, từ đó có sự đồng tình và ủng hộ cho kháng chiến.

Đợt thứ hai, bắt đầu từ năm 1953, là thời điểm mà cuộc kháng chiến của nhân dân Việt Nam đang trên thế tiến công và phản công mạnh mẽ, nhằm đánh thắng những nỗ lực chiến tranh cao nhất của đế quốc Pháp và can thiệp Mỹ được thể hiện trong kế hoạch Nava. Phối hợp với hoạt động quân sự, Đảng và Chính phủ Việt Nam chủ trương mở đợt tiến công trên mặt trận ngoại giao khi nhà cầm quyền Pháp bộc lộ ý định thương lượng để giải quyết cuộc chiến tranh bằng đàm phán. Đồng thời với việc đưa ra chủ trương đàm phán, Đảng CSVN luôn nhấn mạnh: “Điều cốt tử là trong khi mở cuộc đàm phán với Pháp, không những không ngừng một phút sửa soạn, sẵn sàng kháng chiến bất cứ lúc nào và ở đâu, mà còn hết sức xúc tiến việc sửa soạn ấy, và nhất định không để cho việc đàm phán với Pháp làm nhụt tinh thần quyết chiến của dân tộc ta”[34].

Do xác định chính xác đối tượng chiến lược của kháng chiến là phản động thực dân Pháp, Đảng CSVN đã đề ra chính sách ngoại giao hết sức đúng đắn, linh hoạt, góp phần đẩy đấu tranh ngoại giao trong kháng chiến trở thành một nghệ thuật trong việc giải quyết mối quan hệ giữa dân tộc và quốc tế, quan hệ giữa các quốc gia trong cộng đồng thế giới. Chính sách ngoại giao của Đảng CSVN cho thấy rõ rằng Việt Nam không đánh nước Pháp, nhân dân dân Pháp, hay toàn bộ thực dân Pháp, mà chỉ đánh bộ phận phản động thực dân Pháp xâm lược. Do vậy, chính sách của Đảng CSVN đối với từng đối tượng là người Pháp được xác định hết sức cụ thể, nhằm thực hiện triệt để phương châm làm cho nước mình ít kẻ thù và nhiều bạn đồng minh hơn hết, làm cho người xa ta đến gần ta, làm cho người sợ hoá thân ta - như Hồ Chí Minh từng nói. Sau này, trong Báo cáo chính trị tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng, khi nhắc đến việc ký kết Hiệp định 6-3-1946, Tạm ước 14-9-1946 và những chính sách của Việt Nam đối với các lực lượng chống đối ở giai đoạn đó, Hồ Chí Minh đã dẫn lại lời của Lênin: “Nếu có lợi cho cách mạng, thì dù phải thoả hiệp với bọn kẻ cướp, chúng ta cũng thoả hiệp”[35]. Đó cũng chính là một phương châm trong đấu tranh ngoại giao để thực hiện triệt để mục tiêu của cách mạng.

Như vậy, dùng đấu tranh ngoại giao để hỗ trợ cho các mặt đấu tranh khác, đối ngoại “luôn luôn tìm cách bớt thù thêm bạn, tranh thủ sự đồng tình của nhân dân thế giới và viện trợ của các nước”[36]. Ngoài ra, kháng chiến của nhân dân Việt Nam là một cuộc chiến tranh chính nghĩa, nó phù hợp với xu thế phát triển của thời đại, vì thế, tiến hành kháng chiến, dân tộc Việt Nam nhận được sự đồng tình, ủng hộ của nhân loại tiến bộ. Việc Đảng CSVN mở rộng mặt trận ngoại giao để đưa tiếng nói chính nghĩa của cuộc kháng chiến ra thế giới bên ngoài là một chủ trương hết sức sáng suốt. Bên cạnh đó, kháng chiến của nhân dân Việt Nam càng đánh lại càng thắng lớn, nên những cuộc tiến công ngoại giao sắc bén của Đảng CSVN đã ngày càng đặt đất nước vào một lợi thế lớn để thêm bạn, bớt thù, phân hoá kẻ thù, tập trung mũi nhọn vào kẻ thù chính. Trải qua 8, 9 năm kháng chiến, khi lực đã mạnh, thế đã vững, Việt Nam đàm phán với Pháp tại Hội nghị Giơ-ne-vơ và sau chiến thắng Điện Biên Phủ vĩ đại, đã buộc Pháp phải ký kết hiệp định đình chiến.

Nhờ có đường lối và chính sách đối ngoại đúng đắn, hợp lòng người và tài năng đấu tranh ngoại giao khôn khéo, sự đánh giá chính xác của Hồ Chí Minh, của Đảng CSVN, mặt trận đấu tranh ngoại giao đã trở thành mũi tiến công lợi hại, góp phần tích cực làm tăng thêm sức mạnh của cuộc kháng chiến. Trong kháng chiến đã diễn ra sự xen kẽ giữa “vừa đánh, vừa đàm”, đánh là chủ yếu, đàm là kết hợp, giúp tiến tới kết thúc chiến tranh đúng thời cơ. Sự kết hợp giữa ba mặt trận quân sự, chính trị và ngoại giao đã đạt bước phát triển cao, tạo thành sức mạnh tiến công tổng hợp rất mạnh mẽ để đánh thắng kẻ thù xâm lược.

Với cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, tư tưởng kháng chiến toàn diện lại một lần nữa được Đảng CSVN nhấn mạnh, và trên thực tế, cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của dân tộc thực sự là cuộc chiến tranh toàn diện, như Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nhận xét: “Cuộc chiến tranh giải phóng của nhân dân miền Nam là một cuộc chiến tranh toàn diện”[37], bởi vì, “cuộc chiến tranh giải phóng của nhân dân ta ở miền Nam cũng tiến hành về mọi mặt: Quân sự, chính trị, kinh tế, văn hoá…”[38].

Trong chiến tranh, trên cơ sở của phong trào đấu tranh chính trị rộng lớn, có sự phối hợp của lực lượng vũ trang nhân dân tiến công vào quân đội đối phương, phong trào nổi dậy của quần chúng có thể diễn ra nhiều lần, ngày càng mạnh mẽ. Cuộc chiến tranh cách mạng ở miền Nam có sự kết hợp ở một trình độ mới trong điều kiện lịch sử mới lực lượng vũ trang với lực lượng chính trị, đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị, khởi nghĩa vũ trang với chiến tranh cách mạng để lật đổ ách thống trị thực dân mới và đánh bại chiến tranh xâm lược thực dân mới của đế quốc Mỹ. Đó là sự phát triển của chiến tranh toàn dân, toàn diện lên một bước rất cao. Cả 14 triệu nhân dân miền Nam đều xông ra tiền tuyến, tiến công quân đội xâm lược Mỹ, quân đội và chính quyền tay sai bằng cả quân sự, chính trị và binh vận, tiến hành rộng rãi khởi nghĩa trong chiến tranh, kết hợp song song đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, khởi nghĩa vũ trang với chiến tranh cách mạng, kết hợp song song đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, khởi nghĩa vũ trang với chiến tranh cách mạng, kết hợp nổi dậy của quần chúng với tác chiến của lực lượng vũ trang cả trên phạm vi chiến lược cũng như trong từng chiến dịch, từng trận chiến đấu.

Coi mặt trận quân sự có tầm quan trọng hàng đầu, Đảng CSVN chú trọng công tác xây dựng về mặt quân sự. Có nghĩa là xây dựng bộ đội thường trực lớn mạnh, lực lượng hậu bị hùng hậu làm nòng cốt cho toàn dân vũ trang, toàn dân đánh giặc. Đảng CSVN đã thống nhất việc tổ chức lực lượng vũ trang ở cả hai miền Nam, Bắc, vì vậy, mặc dù lực lượng vũ trang nhân dân, quân đội nhân dân ở cả hai miền có tên gọi khác nhau, quy mô tổ chức khác nhau, nhưng là lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam thống nhất, là một quân đội nhân dân Việt Nam do Đảng CSVN tổ chức và lãnh đạo. Đó là một lực lượng vũ trang nhân dân hùng mạnh trong kháng chiến chống Mỹ, được xây dựng, phát triển theo những nguyên lý xây dựng quân đội kiểu mới của Đảng CSVN. Dân quân tự vệ và bộ đội địa phương ngày càng không những có số lượng đông, mà còn được trang bị tốt, không những chỉ có bộ binh mà còn phát triển thêm các binh chủng khác như: Pháo binh, cao xạ, công binh, đặc công… Bộ đội chủ lực rất thiện chiến, gồm nhiều binh chủng hợp thành với một trình độ trang bị kỹ thuật hiện đại và những kinh nghiệm chiến đấu phong phú. Bên cạnh lục quân không ngừng lớn mạnh, đã xây dựng được một lực lượng quốc phòng không quân chính quy, hiện đại và phát triển tốt lực lượng hải quân. Song song với việc tổ chức lực lượng vũ trang, đã giải quyết tốt vấn đề trang bị vũ khí. Trên cơ sở tự lực cánh sinh là chính, cùng với sự giúp đỡ của các nước anh em, trang bị của quân đội đã từng bước được hiện đại hoá.

Trên mặt trận chính trị, trước tình hình và nhiệm vụ mới, nhiệm vụ hàng đầu là xây dựng sự nhất trí và tinh thần cho nhân dân, bảo đảm cho tư tưởng của chủ nghĩa Mác – Lênin chiếm ưu thế tuyệt đối trong đời sống tinh thần của nhân dân, làm cho toàn dân, toàn quân nhận thức một cách sâu sắc rằng, nhiệm vụ thiêng liêng của toàn dân Việt Nam là chống đế quốc Mỹ xâm lược để bảo vệ miền Bắc xã hội chủ nghĩa và hoàn thành cách mạng dân tộc chủ nghĩa nhân dân trong cả nước, bảo vệ hoà bình ở Đông Nam Á và thế giới. Đảng CSVN lãnh đạo và tuyên truyền để nhân dân hai miền Nam, Bắc tin tưởng, phấn khởi, không sợ bất cứ khó khăn, gian khổ nào, quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ.

Trên mặt trận chính trị, Đảng CSVN đặc biệt coi trọng việc củng cố khối đại đoàn kết toàn dân. Trong việc xây dựng mặt trận dân tộc thống nhất, bao giờ Đảng cũng nắm vững nguyên tắc củng cố khối liên minh công nông dưới sự lãnh đạo của giai cấp công nhân, đồng thời ra sức mở rộng mặt trận một cách rộng rãi, khắc phục mọi khuynh hướng “tả” hẹp hòi. Trên miền Bắc, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tập hợp lực lượng toàn thể người Việt Nam cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh thống nhất nước nhà. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã thực sự phát huy được sức mạnh mới của nhân dân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ miền Bắc, phát huy vai trò quyết định của miền Bắc đối với công cuộc giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Ở miền Nam, Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam (thành lập ngày 20-12-1960) đã đoàn kết được mọi tầng lớp nhân dân thành một lực lượng to lớn, triệt để cô lập đế quốc Mỹ để đánh bại đối phương. Mặt trận thống nhất ở miền Nam có thành phần rộng rãi hơn, đường đi tới mục tiêu có nhiều bước đệm linh hoạt và uyển chuyển và được dựa chắc trên khối liên minh công nông. Mặt trận phát triển sâu rộng ở cả thành thị và nông thôn; đồng bằng và rừng núi. Do có sự đoàn kết rộng rãi đó, mà lực lượng đấu tranh chính trị luôn phát triển lớn mạnh ở trên cả ba vùng chiến lược. Trước khi Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam ra đời, Mặt trận là người đại diện cho nhân dân miền Nam. Tại các địa phương, Mặt trận tồn tại, phát triển với tư cách là chính quyền cách mạng ở các vùng giải phóng và đại diện cho chính quyền cách mạng ngay trong các vùng đối phương kiểm soát. Trong các vùng giải phóng của miền Nam, đã hình thành chế độ tự quản của nhân dân dưới sự lãnh đạo của Mặt trận dân tộc giải phóng.

Ngoài ra, một nhiệm vụ căn bản của mặt trận chính trị là tăng cường nền chuyên chính dân chủ nhân dân đang làm nhiệm vụ lịch sử của chuyên chính vô sản, tăng cường các cơ quan bạo lực của Đảng và Nhà nước, trấn áp phản cách mạng, đẩy mạnh phong trào bảo vệ trị an, làm cho xã hội miền Bắc trong sạch về chính trị, vững mạnh về tổ chức. Ở miền Bắc, đã xây dựng được Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Đảng CSVN coi trọng việc xây dựng, củng cố và nâng cao hiệu lực của Nhà nước, của chính quyền các cấp trong việc quản lý, điều hành một cách tập trung, thống nhất cả nước thực hiện đường lối chống Mỹ, cứu nước, đường lối xây dựng chủ nghĩa xã hội của Đảng CSVN. Nhà nước được xây dựng, phát triển và ngày càng hoàn thiện các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp, từng bước thực hiện quyền làm chủ của nhân dân phù hợp với điều kiện có chiến tranh. Các cơ quan Nhà nước phát huy hiệu lực của mình trong các mặt xây dựng, phát triển kinh tế, văn hoá, giáo dục, bảo đảm an ninh xã hội… Đây thực sự là Nhà nước độc lập, vững mạnh, tự chủ.

Một nhiệm vụ chính trị quan trọng khác là tiến hành công tác binh vận. Đây là một mũi tiến công chiến lược gắn liền với đấu tranh quân sự, chính trị, nhằm làm suy yếu, tan rã tinh thần quân đội đối phương, đồng thời phá tan chính sách “dùng người Việt, đánh người Việt” vô cùng thâm độc của Mỹ. Công tác này đã được thực hiện tốt trong suốt tiến trình kháng chiến, thu được nhiều kết quả khả quan.

Trên mặt trận kinh tế, trước tiên, miền Bắc phải tiến lên chủ nghĩa xã hội, phát huy mạnh mẽ tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa, đặc biệt phải mạnh quốc phòng và kinh tế. Theo định hướng đó, miền Bắc bắt tay ngay vào việc khắc phục các hậu quả chiến tranh, ổn định tình hình kinh tế, xây dựng lại đất nước. Một nhiệm vụ kinh tế quan trọng của miền Bắc là khôi phục lại nền kinh tế sa sút sau chiến tranh. Với kế hoạch ba năm khôi phục kinh tế (1955-1957), sản xuất nông nghiệp được đẩy mạnh. Ở nông thôn, cuộc cách mạng ruộng đất được tiếp tục hoàn thành, đem lại quyền lợi thiết thực, giải phóng đáng kể sức lao động ở nông thôn, củng cố niềm tin của nông dân vào chế độ mới. Kết quả là cuối năm 1956, miền Bắc đã sản xuất được 4 triệu tấn lương thực, vượt sản lượng năm 1939 là năm đạt cao nhất trước chiến tranh. Đồng thời, sản xuất tiểu thủ công cũng được khuyến khích, các cơ sở công nghiệp ít ỏi còn lai cũng được giữ vững, khôi phục và nâng cao dần sản xuất. Một số cơ sở công nghiệp cần thiết để phục vụ đời sống nhân dân nhanh chóng được xây dựng, phát huy nhanh hiệu quả. Sau một thời gian, kinh tế miền Bắc đã có bược phát triển, đời sống nhân dân được cải thiện. Trên cơ sở đó, Đảng, Nhà nước đề ra kế hoạch ba năm (1958-1960) phát triển kinh tế – văn hoá, đồng thời thực hiện cải tạo xã hội chủ nghĩa nền kinh tế. Sau ba năm, kinh tế mọi mặt của miền Bắc có bước phát triển tốt. Với kế hoạch năm năm lần thứ nhất (1961-1965), miền Bắc tiếp tục đạt được những thành tích đáng tự hào. Từ đầu năm 1965, cả nước bước vào chiến tranh. Ngay trong chiến tranh, miền Bắc vừa chiến đấu, vừa xây dựng, luôn luôn tăng cường tiềm lực về mọi mặt, để có đủ sức người, sức của chi viện cho miền Nam, đưa kháng chiến đến thắng lợi cuối cùng. Càng về sau, vào những giai đoạn quyết liệt của cuộc chiến tranh, nền kinh tế của miền Bắc ngày càng được xây dựng và phát triển. Cơ sở vật chất ban đầu của chủ nghĩa xã hội đã bước đầu được xây dựng và đang trên đà phát triển mạnh mẽ. Nền kinh tế trong nước đã có thể cung cấp phần quan trọng cho nhu cầu phát triển sản xuất, cải thiện đời sống nhân dân và nhu cầu quốc phòng. Khi cần thiết, có thể động viên nhanh chóng nhân tài, vật lực cho chiến trường miền Nam. Như vậy, nhân dân miền Bắc tiếp tục sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa, phát triển đất nước mọi mặt, phù hợp với điều kiện cả nước có chiến tranh.

Ở miền Nam, trên mặt trận kinh tế, dưới sự lãnh đạo của Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam, cuộc sống mới nảy nở ở những vùng giải phóng, chính sách ruộng đất được thực hiện. Khẩu hiệu “người cày có ruộng” trở thành hiện thực ở nhiều vùng giải phóng. Dưới ngọn cờ của Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam và Chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam, đồng bào, chiến sĩ trong các vùng căn cứ kháng chiến, các vùng giải phóng đã cùng nhau tăng gia, sản xuất, thực hiện tự cung, tự cấp, cung ứng một phần nhu cầu về lương thực, thực phẩm cho, góp phần nuôi quân đánh giặc.

Trên mặt trận văn hoá - tư tưởng, công tác văn hoá - tư tưởng đã phục vụ đắc lực cho nhiệm vụ chính trị, góp phần to lớn vào việc giáo dục tư tưởng, động viên nhân dân cả nước vào cuộc chiến đấu chống lại kẻ thù là đế quốc Mỹ xâm lược.

Cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam là một cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, đồng thời là một cuộc đấu tranh giai cấp rất quyết liệt, gay go, phức tạp. Vì vậy, công tác tư tưởng một mặt phải nêu cao tinh thần dân tộc, đồng thời ra sức giáo dục quan điểm giai cấp trong Đảng và trong quần chúng nhân dân. Chính vì vậy, trong kháng chiến chống Mỹ, công tác tư tưởng đã làm cho tuyệt đại đa số nhân dân Việt Nam có định hướng chính trị đúng đắn. Hiệu quả thật to lớn. Trên cơ sở thấu suốt đường lối, chính sách của Đảng CSVN, ý Đảng và lòng dân là một, đạt tới sự thống nhất chính trị - tinh thần cao độ, tới mức không gì phá vỡ nổi. Mỗi người đều sẵn sàng hy sinh phấn đấu vì lợi ích tối cao của dân tộc.

Trong lĩnh vực văn hoá, quá trình xây dựng, phát triển nền văn hoá đã làm cho văn hoá thực sự trở thành một vũ khí tư tưởng cách mạng sắc bén của nhân dân Việt Nam và đã có tác dụng to lớn trong việc giáo dục ý chí căm thù giặc, cổ vũ tinh thần yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, phát huy truyền thống đấu tranh kiên cường, bất khuất, bồi dưỡng chủ nghĩa anh hùng cách mạng, động viên tinh thần lạc quan cách mạng yêu đời vươn lên, vượt mọi khó khăn gian khổ, tin tưởng ở thắng lợi cuối cùng. Văn hoá đã đóng một vai trò tích cực trong việc tuyên truyền đường lối cách mạng của Đảng, của Chính phủ, góp phần to lớn làm cho nhân dân Việt Nam vững vàng trong mọi tình thế, tuyệt đối tin tưởng ở sự đúng đắn trong đường lối của Đảng CSVN trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, nỗ lực đi đến thắng lợi cuối cùng. Văn hoá còn làm cho bộ mặt tinh thần của nhân dân Việt Nam biến đổi sâu sắc, trực tiếp góp phần hình thành con người mới, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc.

Tiến công ngoại giao trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước luôn được coi là mặt trận quan trọng có ý nghĩa chiến lược. Nghị quyết Bộ Chính trị tháng 1-1969 khẳng định: Cuộc đấu tranh ngoại giao giữ một vai trò quan trọng, tích cực và chủ động. Nó có nhiệm vụ góp phần phát huy thế thắng và thế chủ động của kháng chiến, tiến công đối phương để đối phương phải xuống thang chiến tranh xâm lược. Qua các giai đoạn của cuộc kháng chiến, nhân dân Việt Nam đã không ngừng nêu cao tính chất chính nghĩa, vị trí quốc tế của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam, vạch trần tính phi nghĩa của cuộc chiến tranh mà Mỹ đang theo đuổi chống nhân dân Việt Nam. Việt Nam chủ động tuyên truyền làm cho nhân dân thế giới bắt kịp với những thắng lợi của nhân dân Việt Nam, thất bại của đế quốc Mỹ, tranh thủ sự ủng hộ rộng rãi của bạn bè thế giới. Dưới tác động của hoạt động ngoại giao, một mặt trận rộng lớn của nhân dân thế giới đoàn kết với Việt Nam và ủng hộ Việt Nam chống đế quốc xâm lược đã hình thành và phát triển. Mặt trận quốc tế đó đã góp phần tạo ra một tập hợp lực lượng lớn chưa từng có, bao vây, cô lập, tiến công Mỹ từ mọi phía. Điều đặc biệt là các hoạt động ngoại giao dựa trên việc phát huy tính chính nghĩa của cuộc kháng chiến đã làm lay động lương tâm nhân dân Mỹ, thúc đẩy phong trào phản chiến ngày càng rộng lớn và mạnh mẽ trong lòng nước Mỹ. Mặc dù Chính quyền Mỹ đã ra sức bưng bít sự thật, nhưng sự tàn bạo mà họ đã gây ra ở Việt Nam vẫn thâm nhập vào đời sống của người Mỹ, gây nên sự kinh hoàng và hổ thẹn trong nhân dân Mỹ. Trong những năm 1967-1968, phong trào phản chiến của nhân dân Mỹ bùng nổ và lan rộng chưa từng có ở nước Mỹ. Đây thực sự là cuộc nổi giận của lương tâm người Mỹ. Có thể nói rằng, trong lịch sử thế giới, chưa có cuộc đấu tranh của dân tộc nào được sự ủng hộ rộng và mạnh của nhân dân thế giới, nhân dân nước đối phương như cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của dân tộc Việt Nam.

Ngoài ra, đấu tranh ngoại giao đã kết hợp chặt chẽ với đấu tranh chính trị và quân sự trên chiến trường, tạo hiệu quả mới, tạo thêm thế và lực cho cuộc chiến tranh. Cục diện “vừa đánh, vừa đàm” trong suốt một thời gian dài thực sự là đỉnh cao của việc kết hợp chặt chẽ, nhịp nhàng giữa cuộc chiến đấu của quân, dân trên chiến trường với đấu tranh trên bàn đàm phán và trên trường quốc tế. Thắng lợi của Hội nghị Paris (1973) là một minh chứng sống động cho sự kết hợp ấy.

Tóm lại, trong cuộc chiến tranh chống Mỹ, cứu nước, tiến công ngoại giao là một mặt trận quan trọng có ý nghĩa chiến lược. ngoại giao đã phát huy được thế thắng và thế chủ động, phát huy được thế mạnh chính trị, thế mạnh quân sự trên chiến trường, phát huy vị thế trên trường quốc tế, tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ của nhân dân tiến bộ trên thế giới, kể cả nhân dân Mỹ đối với cuộc kháng chiến. Ngoại giao góp phần không nhỏ vào việc triệt để lợi dụng mâu thuẫn và bế tắc của đối phương, làm cho tình hình hậu phương của Mỹ ngày càng bất lợi, làm Mỹ bị cô lập, lúng túng, bị động. Qua đó, ngoại giao phối hợp với tiến công quân sự, chính trị, buộc Mỹ phải rút quân và nhận một giải pháp chính trị đáp ứng yêu cầu cơ bản của ta, góp sức cho thắng lợi cuối cùng của cuộc kháng chiến.

Như vậy, suốt 30 năm chiến tranh cách mạng (1945-1975), Đảng CSVN đã đề ra và lãnh đạo toàn dân tộc thực hiện một cuộc chiến tranh toàn diện, phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc chiến đấu và chiến thắng những kẻ thù sừng sỏ, có sức mạnh vượt trội. Điều đó chứng tỏ rằng, nghệ thuật chỉ đạo chiến tranh toàn diện của Đảng CSVN đã hình thành, được bổ sung, hoàn thiện và đạt tới một tầm mức mới, đưa lại hiệu quả to lớn trong các cuộc kháng chiến của dân tộc.

Tải bài viết tại: Trang Web NGHIÊN CỨU LỊCH SỬ

---

[1] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tập 4, tr. 298.

[2] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 5, tr. 444.

[3] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 437.

[4] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 438.

[5] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 438.

[6] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 5, tr. 132.

[7] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 301.

[8]Trường Chinh, Mấy vấn đề quân sự trong cách mạng Việt Nam, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội. 1983, tr. 128.

[9] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 3, tr. 473.

[10] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 178.

[11] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 349.

[12] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 350-351.

[13] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 164.

[14] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 419.

[15] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 354.

[16] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 162.

[17] Trường Chinh, Kháng chiến nhất định thắng lợi, Sđd, tr. 40.

[18] Trường Chinh, Kháng chiến nhất định thắng lợi, Sđd, tr. 41.

[19] Trường Chinh, Kháng chiến nhất định thắng lợi, Sđd, tr. 41.

[20] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 4, tr. 319.

[21] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 146.

[22] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 5, tr. 131.

[23] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 5, tr. 156.

[24]Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 349.

[25]Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 350-351.

[26]Trường Chinh, Kháng chiến nhất định thắng lợi, Sđd, tr. 43-44.

[27]Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 352.     

[28] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 32.

[29] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 6, tr. 178.

[30] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 4, tr.479.

[31] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 9, tr. 199.

[32] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 28.

[33] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 27.

[34] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 8, tr. 46.

[35] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 12, tr. 22.

[36] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Sđd, tập 12, tr. 112.

[37] Võ Nguyên Giáp,  Cuộc chiến tranh giải phóng của nhân dân miền Nam chống đế quốc Mỹ và tay sai nhất định thắng lợi, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội 1964, tr. 42.

[38] Võ Nguyên Giáp, Cuộc chiến tranh giải phóng của nhân dân miền Nam chống đế quốc Mỹ và tay sai nhất định thắng lợi, Sđd, tr. 43.